In september 2019 is het 75 jaar geleden dat de bevrijding van Zuid-Limburg in het grensdorpje Mesch is begonnen. Om hier stil bij te staan, worden er allerlei speciale activiteiten georganiseerd. Ik ga 2 dagen op roadtrip in het zuiden van ons land en ontdek 7 manieren om 75 jaar bevrijding van Zuid-Limburg te (her)beleven.
75 jaar bevrijding Zuid-Limburg
Op 12 september 1944 begint de Nederlandse bevrijding als de Amerikaanse Old Hickory infanterie de grens oversteekt bij het dorpje Mesch. Op uitnodiging van VVV Zuid-Limburg reis ik op Bevrijdingsdag af naar Zuid-Limburg en maak per e-bike een roadtrip van twee dagen door het Limburgse Heuvelland. Ik ontdek tijdens mijn indrukwekkende fietstocht 7 manieren om 75 jaar bevrijding van Zuid-Limburg te (her) beleven.
1) Bevrijdingsroute per fiets
VVV Zuid-Limburg heeft in het kader van 75 jaar bevrijding een speciale fietsroute uitgezet. Deze tocht neemt je mee langs indrukwekkende plaatsen die allemaal te maken hebben met de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding.
Ik begin de route in Valkenburg waar een e-bike voor mij klaar staat. Dat is geen overbodige luxe want ik zal in totaal in 2 dagen ruim 120 kilometer afleggen. Met deze e-bike is het alsof ik altijd de wind in de rug heb. Je kunt de route via een speciale app downloaden maar bij mij werkt deze app helaas niet goed. Geen nood, ik heb de nummers van de knooppunten van deze route en vraag aan de fietsverhuurder een plattegrond.
Ik verlaat Valkenburg en even later rijd ik langs Château St. Gerlach. Hier moet zich ergens een kogelgat in een spiegel bevinden, heb ik me laten vertellen. Bij het Château doe ik navraag en ik mag mee naar de spiegelzaal. Daar zie ik het kogelgat. Het is het resultaat van een klein feestje tijdens de bevrijding dat wat uit de hand was gelopen. Er vielen gelukkig geen gewonden. De soldaat die het kogelgat veroorzaakte, sneuvelde een paar dagen later. Hij ligt begraven op de Amerikaanse Begraafplaats in Margraten waar ik ook langs zal gaan.
Het is ideaal om deze speciale roadtrip per e-bike af te leggen. Af en toe mis ik een knooppunt maar altijd vind ik de weg weer terug. Onderweg geniet ik uiteraard ook van prachtige uitzichten op het Limburgse Heuvellandschap.
Praktisch
Deze route is terug te vinden op de site van VVV Zuid-Limburg. Op deze site vind je ook meer informatie over de route, de apps en de diverse knooppunten. Neem voor de zekerheid wel ook een plattegrond met de knooppunten mee.
2) Eyewitness, oog in oog met de Tweede Wereldoorlog
De tweede stop op mijn fietsroute ligt in Beek, het is het oorlogsmuseum Eyewitness. In de voormalige burgemeesterswoning is nu dit museum gevestigd. Beheerder Freek heet me welkom en tijdens een kop koffie legt hij me de ontstaansgeschiedenis uit. De huidige eigenaar van dit pand is een fervente verzamelaar van allerlei spullen uit de Tweede Wereldoorlog. Op een gegeven moment had hij zo’n omvangrijke collectie dat hij besloot er een permanente tentoonstelling van te laten maken. In 2013 gaat Eyewitness open.
Aan de hand van het persoonlijke verhaal van de jonge Duitse soldaat August word ik meegenomen langs 13 diorama’s met 150 levensechte poppen en originele attributen. Bekende oorlogsscènes worden uitgebeeld zoals de slag bij Stalingrad. Het is een bijzondere collectie originele attributen en uniformen die op een mooie wijze zijn tentoongesteld. Op speciale informatieborden kun je verhaallijn van de oorlog goed volgen. Via brieven aan zijn ouders vertelt August op digitale schermpjes zijn eigen verhaal.
Na afloop loop ik nog even bij Freek binnen. Hij vertelt me dat ze tegenwoordig vanuit Eyewitness speciale reizen organiseren naar plekken die belangrijk zijn geweest in de oorlog. Denk bijvoorbeeld aan de Slag bij de Ardennen. Een deskundige gids maakt dat dit soort reizen een onvergetelijke indruk achterlaten.
Eyewitness is een origineel museum waar je oog in oog komt te staan met de Tweede Wereldoorlog. Ook voor kinderen is het interessant, ook omdat er een gratis speurtocht door het museum is. Ik zie dat een aantal kinderen hier serieus mee aan de slag is.
Praktisch
Het oorlogsmuseum Eyewitness ligt in het plaatje Beek. Openingstijden en prijzen van dit museum vind je op de website van Eyewitness.
3) Belevingsroute in Valkenburg
Vanuit Beek vervolg ik mijn fietstocht. Door de donkere wolken en de zon die af en toe schijnt, krijgt het landschap veel diepte. Ik stop regelmatig om een foto te maken. Dit is Limburg op haar mooist.
Ik keer via een andere route dan de heenweg terug naar Valkenburg voor mijn volgende stop: een nieuwe belevingsroute. Je kunt op basis van een speciale kaart een wandelroute volgen door het centrum en/of per fiets een aantal plekken buiten het centrum ontdekken. Ieder nummer op de route komt overeen met een informatiepaneel en foto. Deze route is te downloaden via een App (izi.Travel).
Bij het station staat al de eerste foto. Van alle Joodse inwoners van Valkenburg werd meer dan de helft hier vandaan gedeporteerd.
Met behulp van de app vervolg ik de belevingsroute door het centrum. Zodra ik in de buurt ben van een nieuwe fotopaneel, zoemt mijn telefoon en weet ik dat er meer info beschikbaar is.
Vanaf 5 mei 2019 zijn de foto’s 24 uur per dag toegankelijk en kan de belevingsroute worden afgelegd. Tijdens deze route zie je uiteraard ook Valkenburg zelf, met het prachtig historische centrum aan de Geul.
Praktisch
Meer info over de Belevingsroute in Valkenburg vind je op de website van VVV Zuid-Limburg. Je kunt er ook voor kiezen om de zogenaamde Struikelstenen looproute te doen. Deze route herdenkt de omgekomen Joodse medeburgers. Op de struikelstenen, van circa 10 cm bij 10 cm, gelijk met het trottoir, staat een messingplaatje waarop de naam, geboortejaar, plaats en datum van de omgekomen Joodse medeburgers worden vermeld.
4) Een warm onthaal in Hotel Groot Welsden
Overnachten doe ik bij Hotel Groot Welsden, ongeveer 8 kilometer van Valkenburg.
Onderweg mis ik ergens een knooppunt en na een kwartier sta ik weer op hetzelfde punt. Ik heb een rondje gefietst! Vanaf nu ga ik maar gewoon even af op de borden.
Rond half 8 kom ik aan in Groot Welsden op een heerlijk rustig landelijk plekje vlakbij Margraten. Eigenares Sutti doet de deur open en heet me hartelijk welkom. Vanavond ben ik de enige gast. Nadat ik me wat heb opgefrist op mijn kamer, ga ik weer naar beneden om nader kennis te maken met Sutti.
We nemen plaats aan een tafel waarop allerlei gastenboeken uitgespreid liggen. Terwijl Sutti een biertje voor me inschenkt, zit ik te bladeren en lees de reacties. Die zijn allemaal ontzettend positief. Veel gasten kwamen hier met een speciale reden. Zo was er een paar weken terug een Amerikaanse mevrouw met haar 2 zonen. Haar vader was soldaat in het leger en is tijdens de oorlog gesneuveld. Hij ligt begraven op de Amerikaanse begraafplaats in Margraten. Dit is de eerste keer dat ze het graf kan bezoeken, een emotionele gebeurtenis.
Sutti heeft veel van dit soort indrukwekkende verhalen. Ik merk aan haar dat Hotel Groot Welsden meer biedt dan een kamer en ontbijt. Sutti heeft ook een luisterend oor voor al haar gasten. Hier krijg je echt een warm welkom. Dat hoort volgens haar bij echte gastvrijheid. Veel mensen komen daarom graag terug naar dit hotel.
Filmploeg op bezoek
Nog niet zo lang geleden is er een ook Amerikaanse filmploeg op bezoek geweest. Tijdens het maken van een bijzondere film over een veteraan verblijven ze een tijdje in het hotel.
Ik merk dat ik de hele dag buiten ben geweest en na het biertje en de bijzondere verhalen ga ik slapen.
Heerlijk ontbijt
Ik slaap als een roosje. Wat een zalige rust in dit hotel. Er wordt een lekker ontbijtje geserveerd gevolgd door een verrassing van Sutti, een speciale welkomsfoto. Dit mooie gebaar ontroert me. Het laat zien hoeveel moeite ze doet om gasten echt welkom te heten.
Voor ik vertrek, maak ik buiten nog een paar foto’s. Dit plekje zal ik niet snel vergeten.
Praktisch
Hotel Groot Welsden ligt in Groot Welsden, een gehucht vlakbij Margraten. Meer informatie vind je op de website van Hotel Groot Welsden. Je kunt rechtstreeks boeken bij het hotel.
5) Amerikaanse Begraafplaats Margraten
Niet ver van Hotel Groot Welsden ligt de Amerikaanse Begraafplaats van Margraten. Ik ben hier vorig jaar al eens langs gereden maar toen was het gesloten. Het wordt de meest indrukwekkende stop op mijn route.
De Amerikaanse 30e Infanterie Divisie heeft deze plek op 13 september 1944 bevrijd. Later in dat jaar is men begonnen met de aanleg van een militaire begraafplaats, die wordt beheerd door een instantie van de Amerikaanse overheid, de American Battle Monuments Commission.
Er zijn hier in totaal 8.301 grafstenen, die in parallel lopende bogen langs de brede gazons staan. Er is een bezoekerscentrum, een gedenktoren, een ereplein en een speciale kapel. In het begin loop ik nog rond met de gedachte: hoe zet ik dit goed op de foto? Dan realiseer ik me dat dit er nu niet toe doet en stop mijn camera weg. Op een bankje laat ik de begraafplaats op me inwerken.
Ieder kruis heeft zijn eigen verhaal
Terwijl ik naar de rijen kruisen kijk, realiseer ik me dat ieder kruis zijn eigen verhaal heeft. Ieder kruis staat voor een mens, met familie, kinderen, ouders. Achter ieder kruis zit een verhaal verscholen dat ik niet ken.
Ook de Davidsterren in plaats van kruisen vallen me op. Daarnaast zie ik bij veel kruisen verse bloemen staan. Op sommige kruisen staat geen naam. Bij het ereplein met de spiegelvijver lees ik de namen van 1722 vermisten die in de muren gebeiteld staan. Deze Amerikaanse begraafplaats bij Margraten laat bij mij een onuitwisbare indruk achter.
Praktisch
Meer info over de Amerikaanse Begraafplaats in Margraten vind je op de website van VVV Zuid-Limburg.
6) De bevrijding begint in Mesch
Na mijn indrukwekkende bezoek aan de begraafplaats, vervolg ik mijn route naar Mesch. Het is een prachtige tocht, heuvel op, heuvel af. Regelmatig stop ik om te genieten van de mooie vergezichten. Ik passeer kleine dorpen die niet zouden misstaan in een film.
Bij een speciale uitkijktoren in de buurt van Mesch, klim ik omhoog. Ik zie in de verte een aantal plekken die van belang zijn op mijn route. Bovenop de toren stel ik me voor dat ik hier in september 1944 had gestaan en alle troepenbewegingen vanuit dit strategische punt kon waarnemen.
Even verderop ligt Mesch. Maar waar moet ik precies heen? Ik vraag het aan een vrouw die net voorbij komt lopen. Ze wijst me naar een monument 50 meter verderop. Daar wordt verwezen naar het begin van de Zuid-Limburgse bevrijding door de Old Hickory infanterie van het Amerikaanse leger.
Op zoek naar de grenspaal
Lezers die mij een beetje kennen, weten dat ik hier geen genoegen mee neem. Ik wil de precieze plek zien waar de Old Hickory infanterie de grens passeerde. Op dat moment, komt er een auto aanrijden. Ik vraag de oudere dame of zij weet waar de grens is. Ze wijst me eerst naar links maar als ik doorvraag, zegt ze dat ik ook het pad dat vanaf het monument omhoog leidt, kan volgen.
Dan kom ik vanzelf in België. Ik fiets omhoog en rijd tussen de boomgaarden door. Opeens stop ik; dit lijken me toch al Belgische borden. Als ik me omdraai, zie ik ineens een echte oude grenspaal staan. Hier moet het dan toch echt geweest zijn! Ik maak een selfie: mission accomplished! Ik maak het victory gebaar, als een verwijzing naar Churchill die hier als bekende politicus betekenis aan gaf. Maar ook als een hint naar de V van Vakantaseren.
Praktisch
Meer info over de uitkijktoren en Mesch vind je op de website van Ontdek Eijsden en Margraten.
Rijstevlaai met slagroom
Inmiddels is het lunchtijd en heb ik best wel trek. In Mesch is helaas alles gesloten op maandag dus fiets ik door naar Eijsden. Daar vind ik een leuk restaurantje. Wat bestel je dan in Limburg? Een stuk verse rijstevlaai met slagroom natuurlijk! Heerlijk.
7) Liberty tour in de gemeentegrot van Valkenburg
Vanuit Eijsden fiets ik weer terug naar Valkenburg waar ik een afspraak heb voor een speciale rondleiding in de gemeentegrot.
Ik ben te vroeg dus ik besluit de Cauberg nog even mee te pakken. Op de e-bike is dat geen enkel probleem. Hoe hard zou ik hier omlaag kunnen rijden? Uiteindelijk haal ik 51 km per uur maar dan heb ik onderweg toch nog even in de remmen geknepen om deze afdaling heelhuids te kunnen maken.
Bij de gemeentegrotten maak ik kennis met mijn, gids Thijs Habets. Hij komt al zijn leven lang in deze grotten en kent ze op zijn duimpje. Ik mag met hem mee op een rondleiding, de Liberty tour. Tijdens deze speciale rondleiding ontdek je hoe de inwoners van Valkenburg de grotten ten tijde van oorlog als schuilplaats gebruikten.
Schuilplaats tijdens de bevrijding
Al voor de oorlog heeft de gemeente Valkenburg voorbereidende maatregelen getroffen om de grotten in geval van nood te kunnen gebruiken als schuilplaats. Thijs laat me tijdens zijn rondleiding allerlei plekken zien waar mensen konden schuilen. Op de muren staan door de gemeente aangebrachte teksten. De inwoners kregen in 1939 al een instructie waarin staat wat ze moeten doen en meenemen als het zover is.
Tijdens de bevrijding van Zuid-Limburg in 1944 zijn er velen die de grotten intrekken op zoek naar een veilig onderkomen. Ze volgen de instructies goed op en nemen zelf eten, drinkwater, slaapmiddelen en lampen mee. In de grotten zijn zelfs 4 kinderen geboren.
Wapenfabriek in voorbereiding
Op een andere plek in de grot laat Thijs me zien dat de Duitsers bezig waren om hier wapenfabrieken te bouwen. Diverse voorbereidende maatregelen werden vanaf de zomer 1944 getroffen, maar de fabrieken zijn nooit afgemaakt.
Schuilplaats tijdens de Koude Oorlog
Ook na de Tweede Wereldoorlog blijven de grotten in beeld als schuilplaats. Tijdens de hoogtijdagen van de Koude Oorlog worden er schuilplaatsen ingericht die wekenlang zo’n 10.000 mensen kunnen huisvesten, in het geval van een atoom aanval, of een aanval met biologische en chemische wapens. Thijs leidt me langs toiletten, wasruimtes, speciale machinekamers voor ventilatie, stroom en riolering. Alles ziet er nog behoorlijk nieuw uit, het is immers nooit gebruikt! Een bizarre plek.
In het kader van 75 jaar bevrijding kun je zelf ervaren hoe het is om in een grot te overnachten, net als de bewoners van Valkenburg 75 jaar geleden. Tijdens de Old Hickory Shelter Night die maandelijks plaatsvindt, kun je een klein beetje voelen hoe het destijds geweest moet zijn.
Praktisch
De Liberty tour is een interessante rondleiding door de gemeentegrot in het kader van 75 jaar bevrijding van Zuid-Limburg. De tour vindt iedere zaterdag plaats en begint om 16:00 uur. De wandeling duurt anderhalf uur. Meer info over de Liberty tour in de gemeentegrot van Valkenburg en de Old Hickory Shelter Night vind je op de website van VVV Zuid-Limburg.
Ervaar zelf 75 jaar bevrijding van Zuid-Limburg
Het is heel bijzonder om op 5 en 6 mei in Zuid-Limburg op pad te zijn in het kader van 75 jaar bevrijding. Ik heb unieke plekken bezocht, gastvrije mensen ontmoet en indrukwekkende verhalen gehoord. Het is belangrijk dat we deze verhalen in leven houden en doorvertellen aan onze kinderen. De vrijheid waarvan wij mogen genieten, is niet vanzelfsprekend. Daar is hard voor gevochten en het is belangrijk om daar af en toe bij stil te staan. Hopelijk helpt mijn verhaal daarbij.
Samenwerking
Ik was in Zuid-Limburg op uitnodiging van VVV Zuid-Limburg. De inhoud van dit artikel neem ik geheel voor eigen rekening. Het copyright voor alle foto’s berust bij mij. Behalve de foto van mij bij Hotel Groot Welsden, die is gemaakt door Sutti van het hotel. Ook de foto van de filmcrew heb ik met haar toestemming gebruikt.
