In deze Meestertocht neem ik je mee op een onvergetelijke reis door Gent. We bezoeken 5 kerken waar we unieke werken van Vlaamse Meesters gaan bewonderen. Topwerken die nog steeds te zien zijn op de plekken waar ze oorspronkelijk voor gemaakt zijn. Het belooft een bijzondere trip te worden. Ga je met me mee?
Meestertocht Gent, een stadswandeling waar geschiedenis en kunst meesterlijk samengaan
Ik zal het maar meteen toegeven, het Gent is mijn favoriete stad in Vlaanderen. Twee jaar geleden bezocht ik deze stad voor het eerst, geïnspireerd door de podcast de ‘Vlaamse Kunstroof’. Geïntrigeerd door het verhaal van het gestolen paneel van het Lam Gods, maak ik kennis met Gent en sindsdien oefenen de stad en dit verhaal een mysterieuze aantrekkingskracht op me uit. Vermoedelijk is het de meesterlijke combinatie van geschiedenis, kunst en spannende verhalen die als een onweerstaanbare magneet aan me trekken
Als ik van Toerisme Vlaanderen verneem over een nieuwe Meestertocht in Gent, ben ik meteen verkocht. Die Meestertocht voert je langs een vijftal kerken waar je topwerken kunt zien van Vlaamse Meesters. Uiteraard met het Lam Gods van Jan van Eyck als letterlijk en figuurlijk hoogtepunt. Deze tocht geeft me meteen een goed excuus om een aantal van de ideeën die ik in de afgelopen tijd heb ontwikkeld rondom de diefstal van het paneel verder ter plaatse als een soort ´historical art detective´ te gaan onderzoeken.
Anthony van Dyck in de Sint-Michielskerk
Ik begin mijn Meestertocht nu eens niet in de Sint Baafs bij het Lam Gods, maar in de Sint-Michielskerk. We hebben daar een afspraak met iemand die ons rond zal leiden. Wij, hoor ik je denken? Ja, ik ben vandaag niet alleen tijdens dit bezoek. Melina van Visit Gent gaat met me mee. En er is toevallig ook een Franse journalist in de stad die graag aansluit. Onze gastheer Honoré staat ons op te wachten bij een ingang aan de zijkant. In zijn ogen zie ik al de twinkeling van iemand die trots is om ons ‘zijn’ kerk te laten zien.
De Sint-Michielskerk ligt op een boogscheut van de Sint Baafs, maar is zo’n kerk waar velen aan voorbij lopen. En dat is jammer, want hier hangt de eerste Vlaamse Meester van onze Meestertocht: ‘Christus aan het kruis’ van Anthony van Dyck. Een prachtig werk met veel drama, emotie, echt de toets van een meesterlijke schilderhand.
Honoré laat ons met veel plezier ook andere bijzondere zaken in de kerk zien. Dat vind ik zo bijzonder in Gent en andere Vlaamse steden. In de kerken hangen zoveel unieke meesterstukken die je normaal alleen in musea kunt zien. Vorig jaar heb ik in Mechelen ook al zo’n soort Meestertocht gedaan en ik denk daar nog met veel plezier aan terug.
Zo ook hier, de hele kerk hangt vol met topstukken. Er hangen hier bijvoorbeeld maar liefst 5 werken van Caspar de Crayer, een Antwerpse meester uit de 16e eeuw. En ook daar is er een van gestolen, maar gelukkig weer terug gevonden, helaas wel beschadigd.
Meestertocht Gent: niet alleen schilderijen, maar ook unieke relieken
Maar hier in de Sint-Michielskerk zie je niet alleen Vlaamse Meesters. Op deze plek bevinden zich ook een paar unieke relieken. Wat denk je bijvoorbeeld van een doorn uit de doornenkrans die Jezus op zijn hoofd zou hebben gehad? Meegebracht door de tempeliers vanuit Constantinopel. Of een stukje van het kruis waaraan hij gehangen heeft? Echt of niet, indrukwekkend is het wel.
Ik loop in mijn eentje door de kerk en zie tot mijn verrassing een Tempelierskapel. Honoré licht me later toe dat dit de eerste kerk was op de route naar de stad vanuit het Gravensteen, het beroemde Gentse kasteel waar destijds Tempeliers zaten en dat ze daarom deze kerk als hun thuiskerk kozen. Nog steeds is dit de kerk waar een paar huidige Tempelierordes samenkomen. Ook Honoré is een tempelier en hij laat me een speciale rode lap zien als bewijs. Ik krijg meteen Dan Brown-visioenen van de Da Vinci code in mijn hoofd.
De Sint-Michielskerk is een prachtige kerk met unieke religieuze kunst en bijzondere relieken die zeker zijn plek in deze Meestertocht verdient. Als je hier bent, probeer dan in elk geval een rondleiding te krijgen van Honoré, want dat maakt je bezoek nog net wat specialer.
Voor gesloten deuren
Na ruim een uur neem ik afscheid van Honoré en mijn twee tijdelijke Meestertochtgenoten. Ik heb twee volle dagen in Gent en wil deze eerste dag vooral benutten om de 3 andere kerken van de Meestertocht Gent te bezoeken. Morgen zal ik veel tijd inruimen voor de Sint Baafs en het Lam Gods.
Ik heb een route uitgestippeld zodat ik ook nog wat andere Gentse bijzonderheden passeer. Mijn eerste stop is de Sint-Jacobskerk. Volgens de website opent deze kerk pas om half 2 dus dat geeft me de gelegenheid een lokale delicatesse te nuttigen: een frites tartare bij een friture met een toepasselijke naam ‘Friture bij de Sint-Jacobskerk’.
Rond kwart voor 2 loop ik naar de ingang en zie dat de deur nog gesloten is. Dat is vreemd. Er komen twee Libanese jongeren aan die al helemaal rond zijn gelopen, want zij willen ook naar binnen. Er is echt geen andere ingang, verzekeren ze me. Op de grond zie ik de kenmerkende Jacobsschelp, maar vandaag zullen pelgrims hier onverrichterzake aankloppen. De deur is en blijft gesloten. Ok, deze kerk zal ik morgen dan nog een keer moeten proberen te bezoeken.
Ook deze kerk is gesloten
De volgende stop op mijn Meestertocht is de Sint-Salvator kerk. Het is een flink end stappen en, het is alsof de duivel ermee speelt, ook deze kerk is al gesloten. Morgenochtend pas weer open voor publiek. Nu hoor ik je denken, dat had je toch kunnen weten? Dat is zo, ik had mijn route vooraf gepland, maar omdat mijn hele trip last minute een dag vervroegd werd in verband met een afspraak in de Sint-Baafs, klopt mijn planning niet meer. Helaas heb ik me dat niet meer tijdig gerealiseerd. Maar ik moet er ter verdediging bij zeggen dat de Sint-Jacobskerk volgens haar eigen site gewoon open had moeten zijn. Ook bij de derde kerk in het Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw Ter Hoyen sta ik voor een gesloten deur. Tja, ik zal morgen hetzelfde rondje nog een keer moeten doen. Er zit niets anders op.
Onderweg in Gent ook andere bijzondere plekken
Toch is het geen straf om deze route te lopen, want onderweg passeer ik ook andere interessante plekken zoals de ruïnes van de Sint Baafsabdij en het Van Eyck Zwembad in Art Decostijl. Er loopt een duidelijke rode draad door dit bezoek, daar is niet aan te ontkomen.
Doordat ik nu wat tijd overhoud, besluit ik om mijn speurtocht naar het verdwenen paneel van het Lam Gods in de oude binnenstad op te pakken. Hoe dat is afgelopen, lees je in een ander verhaal…
Rubens en Van Eyck in de Sint-Baafskathedraal
De volgende dag sta ik vroeg op want ik heb een druk programma voor de boeg. Al om half negen loop ik de Sint-Baafskathedraal binnen. Er is om 8.45 uur een viering in de Crypte onder de kathedraal en het lijkt me passend om die bij te wonen. De kerk is nog donker, koud en stil als ik naar binnen ga. Even krijg ik het gevoel hoe de dief (of dieven) van de Rechtvaardige Rechters zich in 1934 moet hebben gevoeld. Ik weet de route nog van mijn eerste bezoek twee jaar geleden en loop via de trap naar de crypte.
Daar is het gelukkig aangenaam warm. In een kleine kapel zie ik al wat mensen zitten en als de priester aan komt lopen, volg ik hem de kapel in.
Na de dienst verlaat ik de kerk om even een kop koffie te drinken. Vandaag is het, in tegenstelling tot gisteren, erg regenachtig en er zijn niet veel mensen op straat. Voor 10 uur ben ik weer terug in de kerk en sluit aan in de rij voor een bezoek aan het Lam Gods.
Het openen van ‘het Lam Gods’
Melina van Visit Gent heeft me gisteren de tip gegeven om zeker om kwart over tien bij het Lam Gods te zijn. Want dan wordt het veelluik geopend. Vroeger gebeurde dat alleen op zon- en feestdagen, maar tegenwoordig gaat het Meesterwerk iedere dag om kwart over tien open. Ik ben op tijd en zit met een paar mensen klaar. En precies op tijd, begint het. Het paneel dat rechtsboven zit draait langzaam open. Beetje voor beetje openbaart zich dit fantastische werk van Jan van Eyck aan de toeschouwers. En na een minuut of tien kun je het in volle glorie bewonderen.
Dit is een buitengewoon kunstwerk van de gebroeders van Eyck, maar met name Jan, pasten hierbij hun sublieme kennis van de olieverftechniek toe. De kleuren, de prachtige weergave van de natuur en vooral de honderden figuren die allemaal een eigen identiteit lijken te hebben. Dit is met recht een Meesterwerk en hoogtepunt van de Meestertour Gent. De aanbidding van het Lam Gods is in de Middeleeuwen in opdracht van een rijke Gentenaar, Joost Vijd, gemaakt en hangt hier al vanaf 1432, eerst in de Vijdkapel en sinds enkele decennia op de huidige plek.
Er valt zoveel meer te vertellen over dit unieke kunstwerk, maar als je ervoor staat, is het vooral een kwestie van genieten. Al die verhalen komen later wel een keer. Kijk bijvoorbeeld naar de prachtige ogen van het Lam, die na de restauratie veel menselijker en intenser blijken te zijn. Bewonder ook de grisaille (grauwschildering) van Johannes de Doper aan de achterkant. Neem vooral de tijd om dit werk binnen te laten komen.
De intrede van Sint-Bavo van Rubens
Het Lam Gods van Van Eyck is niet het enige meesterwerk in deze kerk. Op het moment dat je de kerk binnenkomt in de Rubenskapel hangt er ook een echte Rubens: de intrede van Sint-Bavo (ook wel de ‘bekering van de Heilige Bavo’ genoemd). Een vrijwilligster, die ik me nog goed herinner van mijn eerste bezoek, vertelt erover. Rubens heeft dit schilderij gemaakt in opdracht van de kerk.
Het gaat over de bekering van Bavo, de naamgever van deze kerk en de abdij waar ik gisteren langs ben gelopen. Rubens heeft zijn zelfportret geschilderd in de persoon van Sint Bavo en beschouwde dit als een van zijn beste werken. Als je daar bij de deur gaat staan, vertelt de vrijwilligster, heb je nog het beste zicht. Het licht weerspiegelt in het schilderij waardoor een mooie foto maken lastig is. Het werk was ook eigenlijk bedoeld voor het hoogkoor, vertelt ze, maar het is uiteindelijk hier naartoe verplaatst.
Langzaam maak ik me los van Rubens en Van Eyck. Er staan nog 3 kerken op mijn programma vandaag en een daarvan sluit al om half een.
Hemels blauw in de Sint-Salvatorkerk
Ik heb gisteren meer dan 20.000 stappen gezet, dus vandaag kies ik er omwille van mijn voetjes voor om een stuk met de bus te gaan. Ik stap uit bij het Gravensteen, maar daar lijkt geen bus meer te vertrekken richting de Sint-Salvatorkerk. Aangezien ik beperkte tijd heb, besluit ik toch maar verder te gaan lopen en niet nog langer te wachten. Flink doorstappend kom ik net na 12 uur aan in de kerk die in de volksmond ook wel de Heilige Kerstkerk of Schipperskerk wordt genoemd. Dit was vroeger de kerk voor de schippersfamilies. Nu is het een trefpunt van de Oekraïense Grieks-katholieke gemeenschap in Gent.
Als ik binnenloop, wordt mijn aandacht meteen getrokken naar de prachtige hemelsblauwe met gouden schilderingen achter het altaar. Ter plekke realiseer ik me dat dit heel vaak een kleurencombinatie is die ik zelf gebruik met schilderen.
Art deco in een kerk
De Gentse schilder Théodore Canneel was verantwoordelijk voor de stralende hemel en de zegenende Christus van wel vijf meter hoog. Sinds de restauratie een aantal jaren terug, komt het werk in volle glorie tot zijn recht. Hier zien we weer een hele andere Vlaamse Meester aan het werk. Van een veel latere periode dan de meesters die we tot nog toe in deze Meestertocht hebben ontmoet. Het doet me erg denken aan art deco of art nouveau, een stijl die ik nog niet eerder in een kerk heb gezien.
Het is erg rustig in de kerk, een paar mensen krijgt een rondleiding en naast mij in de kerkbank zit een Oekraïens gezin rond te kijken. Mijn gedachten gaan uit naar de vele Oekraïners die in deze vreemde tijd hopelijk hier een plek voor bezinning en stilte kunnen vinden.
De ‘herbestemming’ van deze kerk leidt tot een interessante combinatie van traditionele kruistochtschilderingen, met een art deco Jezus en sterrenhemel en Icoon-achtige schilderingen van de Griekse kerk. Een geslaagde mix wat mij betreft.
De Meestertocht Gent vervolgd: Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw Ter Hoyen
Nadat ik in de Sint-Salvatorkerk even bijgekomen ben van een indrukwekkende, maar ook vermoeiende ochtend, verlaat ik de kerk. Van hieruit kan ik ook weer een bus pakken richting het Begijnhof. Omdat het nog steeds regent, hoef ik daar niet lang over na te denken en stap ik in de eerste de beste bus die voorbij komt.
Onze-Lieve-Vrouw Ter Hoyen is het best bewaarde begijnhof van voor de Franse revolutie, aldus de website van de Meestertocht Gent. En dat kun je zien. Alles ziet er hier picobello uit. Het ziet er meteen ook anders uit dan andere begijnhoven die ik heb bezocht in Leuven of Amsterdam. De huizen zijn best groot en zijn allemaal van de binnenplaats gescheiden door een muur met een poort. Ieder huis heeft een eigen naam. Her en der zie ik in vensters kleine beeldjes van een begijntje. Dit heeft vermoedelijk iets te maken met een speurtocht voor kinderen.
De kerk staat helemaal in de steigers. Iets voor half twee sta ik voor, jawel, een gesloten deur. Het zal me toch niet weer gebeuren? Uiteraard heb ik me nu wel voorbereid en de kerk zou toch echt open moeten gaan. Een paar minuten later komt er nog een viertal Nederlanders aan die ook de kerk willen bezoeken. Gelukkig wordt mijn vrees niet bewaarheid en opent iemand even later de deuren om ons binnen te laten.
Een veelluik van Lucas Horenbout
Het pronkstuk van deze kerk is een veelluik van Lucas Horenbout uit 1556. Dit is ook weer zo’n werk met een bijzonder verhaal. En ter plekke kun je dat verhaal ook lezen dankzij een informatiepaneel in het kader van de campagne Vlaamse Meesters op hun plek.
Net als bij het Lam Gods, draait het in dit werk om het bloed van Christus. Dit vloeit rijkelijk uit zijn vijf wonden in de Fontein des Levens en daarna in de Fontein van Barmhartigheid. In dit Meesterwerk zitten religieuze verwijzingen verstopt, die de gelovigen in de 16e en 17e eeuw meteen begrepen. Het is zeker ook een interessant schilderij dat, hoewel het misschien niet het mooiste werk is van deze Meestertocht, daar wel in thuishoort.
Terug naar de Sint-Jacobskerk
Het zit er bijna op, nog eentje te gaan: de Sint-Jacobskerk. Het is gelukkig weer droog als ik terug naar het centrum wandel voor mijn laatste stop. Ik voel me haast een pelgrim die na vele kilometers gewandeld te hebben, zich eindelijk meldt bij zijn pelgrimskerk. Maar ook dit keer beland ik op de Jacobsschelp voor een gesloten deur! Aanvankelijk voel ik teleurstelling, maar wat later bedenk ik me dat dit me een perfect excuus geeft om nog eens terug te komen voor de Meestertocht Gent.
Want in de Sint-Jacobskerk is nog een bijzonder kunstwerk te zien dat ik graag met eigen ogen wil aanschouwen: het drieluik over het leven van Jezus Christus van Michiel Coxcie. Deze schilder, die ook wel de Vlaamse Rafael wordt genoemd, schilderde in 1579 de Kruisiging op het centrale paneel. Later werden daar door Jan van Cleef de taferelen op de zijpanelen aan toegevoegd.
En laat Michael Coxcie nu ook toevallig de schilder zijn die in opdracht van de Spaanse Koning Filips de Tweede een kopie maakte van het Lam Gods van Jan van Eyck. Het werk dat aan de basis staat van deze Meestertocht en ook als voorbeeld diende voor de kopie die Jef van der Veken tijdens de Tweede wereldoorlog maakte van het gestolen paneel ‘de Rechtvaardige Rechters’. En zo zijn we weer terug bij waar dit verhaal is begonnen.
Meestertocht Gent op eigen houtje
Vanaf nu kun je deze hele Meestertocht Gent op eigen houtje gaan doen. Op de site Vlaamse Meesters op hun plek staat de benodigde informatie. Met ook leuke tips voor restaurantjes onderweg en andere bezienswaardigheden langs de route. Er is een papieren versie die je op kunt halen bij het kantoor van Visit Gent. En natuurlijk is er nog veel info beschikbaar bij Visit Gent, bijvoorbeeld over street art routes of Gent by Night.
Check vooraf goed de openingstijden van de verschillende locaties. Ik spreek uit eigen ervaring. Op het Lam Gods in de Sint-Baafskathedraal na, zijn alle kerken gratis toegankelijk. Om het Lam Gods zelf in de ogen te kunnen kijken, moet je een toegangsbewijs aanschaffen (De Sint-Baafskathedraal is wel gewoon gratis toegankelijk). Ik raad je zeker aan dat vooraf online te doen zodat je zelf een timeslot kunt kiezen. Het dagelijks openen van het Lam Gods om 10.15 uur is zeker iets dat bijzonder is om bij te zijn. Het Lam Gods is een zeer populaire toeristische bestemming en hoe vroeger je gaat, des te rustiger het zal zijn.
Overnachten in B&B Hotel Gent
Tijdens mijn Meestertocht in Gent heb ik overnacht in het B&B Hotel Gent. Dit is een prima hotel in het hart van de stad op een steenworp gelegen van de Sint Baafskathedraal, maar ook van gezellig cafeetjes en restaurants. Een aanrader! Reserveer jouw kamer via Booking.com.
Raadsel: waar hangt dit Meesterwerk van Rombouts?
Naast de werken die ik heb genoemd in dit artikel en die ook op de site van Visit Gent staan, kom je onderweg meer meesterwerken tegen. Om jouw Meestertocht Gent nog wat spannender te maken, heb ik nog een raadsel voor je als je hem gaat doen. Waar hangt dit werk van de Antwerpse Caravaggist Rombouts? Zet je reactie in de comments onder dit artikel.
Vind je dit een interessant en handig artikel?
Vind je dit een interessant artikel, dan kan je me bedanken door me te trakteren op een kop koffie. Dat gaat heel makkelijk door op de button hieronder te klikken. Alvast bedankt!
Als je mijn artikelen waardeert, kun je mijn werk ook ondersteunen door iets te boeken of bestellen via deze pagina. Ik krijg dan een kleine commissie terwijl het jou helemaal niets extra´s kost.
Samenwerking
Voor deze Meestertocht Gent ben ik een samenwerking aangegaan met Visit Gent en Toerisme Vlaanderen. De eindredactie was in handen van Astrid van Unen van U-producties.
