Wist je dat Parkstad Limburg, een gebied in Zuid-Limburg met plaatsen als Heerlen, Kerkrade en Voerendaal, een enorme rijke historie kent? De Romeinen waren er al verzot op en ook in de middeleeuwen kende de streek een enorme bloei.
Ik reis terug in de tijd en dompel me een paar dagen onder in de wereld van ´Ridders en Rovers´. Ik ontdek er kastelen, kloosters en kerken, te voet en op mijn stalen ros. In dit artikel lees je alles over mijn middeleeuwse avonturen in Parkstad Limburg.
Start bij Visit Zuid-Limburg Experience Heerlen-Parkstad
Voordat mijn reis terug naar de middeleeuwen aanvangt, bezoek ik het Visit Zuid-Limburg Experience Heerlen-Parkstad. De ligging is ideaal als je met de trein aankomt. Vanuit station Heerlen loop ik er zo naar toe. Francien van het bezoekerscentrum vangt me op om me wegwijs te maken. In dit Visitor Center is veel informatie te krijgen over alles dat je kunt doen in Zuid-Limburg in het algemeen, en Parkstad Limburg in het bijzonder.

Ze raadt me aan om te starten met een korte film over dit gebied. Het is een inspirerende film die een heel ander beeld schetst van Heerlen dan ik kende. De coole street art in deze stad heb ik al eens gezien, maar er gebeurt hier nog veel meer op creatief gebied. Een paar jaar geleden won Parkstad zelfs een Destination Award. En hier heeft zich in het verleden ook het nodige afgespeeld.

Op de plek waar nu het centrum van Heerlen ligt, was er in de middeleeuwen al een flinke vesting, Landsfort Herle. Nadat ik bij een interactieve zuil meer verhalen heb gehoord over deze periode, ga ik op pad voor mijn eerste middeleeuwse avontuur, gewapend met een wandelkaart die ik van Francien heb gekregen.

1. Speuren naar sporen in Landsfort Herle
Je zou het misschien anno 2024 niet zeggen, maar in het huidige centrum van Heerlen lag ooit een middeleeuwse vesting, Landsfort Herle. Het was een ommuurde kerkburcht met eromheen een gracht van wel 12 meter breed. Je kon de vesting alleen binnen door een van de 3 stadspoorten.

Het is goed dat ik een uitgebreide beschrijving heb, zodat ik onderweg kan speuren naar sporen van de vesting. En vergis je niet, af en toe worden nieuwe sporen en zelfs schatten gevonden. In 1969 bijvoorbeeld bij de aanleg van een elektriciteitsleiding werd een kannetje met 184 zilveren en gouden munten gevonden uit de middeleeuwen. Of bij werkzaamheden onder de Plaarstraat waar ondergrondse gewelven werden ontdekt. Ik hou mijn ogen vandaag extra wijd open. Ik passeer de locaties waar de poorten zijn geweest, maar daar is nu niet meer zoveel van te zien.
Schelmentoren voor gevangenen
Dan kom ik op het Schelmenhofje bij de Schelmentoren. Dit is de meest middeleeuwse plek van Heerlen. Eerder heette deze toren de Gevangenentoren. Ze is waarschijnlijk al rond 1200 gebouwd. Bij de ingang ontmoet ik gids Rudi Jansen van Heerlen Totaal, die me vandaag rond zal leiden in de toren, een gebouw dat normaliter niet geopend is voor publiek.
Hij heeft zich flink verdiept in de geschiedenis van de Schelmentoren en weet ook erg veel van de historie van Heerlen. Vroeger bevonden de cachotten zich onderin, vertelt hij, maar omdat de gevangenen er af en toe in slaagden om er wat stenen uit te wrikken en dan te ontsnappen, werden de cellen verplaatst naar boven.

We betreden een ruimte waar ik even met mijn ogen moet knipperen. Niet zozeer vanwege het licht, maar omdat ik er allerlei carnavalsattributen zie, iets dat ik hier totaal niet had verwacht. Carnavalsvereniging de Winkbülle huist nu al enige decennia in deze toren en zorgt daarmee voor het behoud en onderhoud van deze unieke middeleeuwse plek.
Namen gegrift in de wenteltrap
Ik word uitgebreid bijgepraat over deze vereniging en klim daarna met Rudi verder naar boven. In de eiken wenteltrap hebben cipiers hun namen gegrift. Dit is blijkbaar iets van alle tijden. Een verdieping hoger komen we in een deftig uitziende kamer. Hier sprak de schout de straffen uit. Als die uitgesproken waren, moesten de gevangen hier blijven tot hun vonnis uitgevoerd werd. Dat kon variëren van stokslagen tot ophanging op een plek buiten de vesting.

We klimmen door en komen op de hoogste verdieping, direct onder het houten dak. Hier werden de gevangen opgesloten tot de dag van hun strafvoltrekking. Echte luxe zal het niet zijn geweest. Indrukwekkend om dit stukje middeleeuwen hier van dichtbij te ervaren. Rudi laat zich even gevangen nemen voor een foto.

Samen met hem daal ik de wenteltrappen af en verlaten we de toren. Inmiddels is het flink gaan plenzen en dat is een goed excuus om de kelder nog even te bekijken. Daar is echter door renovaties niet veel meer te herkennen van de vroegere kerkers.
Oudste stukje wal van Nederland
Rudi loopt nog een stukje met me op en vertelt dat in de tuin van de Deken van de Pancratiuskerk nog een stuk van de oude omwalling staat. Hij belt aan bij de pastorie (of hoe heet het huis van een Deken?) en vraagt of we daar naar zouden mogen kijken. Dat mag en de Deken loopt met ons mee zijn tuin in. Daar staat inderdaad een heel oud uitziend stuk wal, al daterend van begin 12e eeuw. En het is daarmee waarschijnlijk het oudste stukje wal van Nederland.

Hierna bedank ik de Deken en Rudi hartelijk en vervolg mijn speurtocht naar middeleeuws Heerlen. Het weer zit me vandaag niet echt mee, maar gelukkig heb ik een regenjas bij me. Ik passeer een parkje buiten het centrum waar de Caumerbeek ontspringt. Deze beek zorgde al in de Romeinse tijd voor vers water en zal dat ook zeker in de middeleeuwen hebben gedaan. Via het kerkhof op de Akerstraat keer ik terug naar het centrum om uiteindelijk te eindigen bij de Pancratiuskerk. Ook dit is nog een mooie herinnering aan oude tijden. Bij de ingang kun je een QR-code scannen en daarmee via een 360-gradentour een beetje binnen kijken en luisteren naar de verhalen.

Praktisch
Deze wandeling ‘Speuren naar sporen in Landsfort Herle’ van 3,2 kilometer is onderdeel van de nieuwe verhaallijn ‘Ridders en Rovers’. De wandeling bestaat uit een kaart en beschrijving en bevat ook voor kinderen leuke extra’s onderweg. Je kunt hem bij het Visitor Center aanschaffen voor maar €1,-. Meer informatie kun je ook vinden op middeleeuws Heerlen.
2. Op mijn ‘stalen ros’ door Kastelenroute Parkstad Limburg
Tijdens mijn tweedaagse verblijf in Parkstad Limburg heb ik gelukkig de beschikking over een stalen ros. Een van de tips die ik vooraf heb gekregen, is een tocht met mijn ros langs de Kastelenroute in dit gebied. De fietstocht is 35 kilometer en voert langs allerlei bijzondere historische plekken in de regio, in het bijzonder een groot aantal kastelen in Parkstad Limburg.
Het handige is dat je de route online kunt navigeren en je de hele tijd ziet waar je bent. Dat is prettig, want mijn stalen ros heeft weliswaar een schermpje voor de snelheid, maar weet niet waar ie heen moet zonder dat ik hem dat zeg. Je kunt de kastelenroute trouwens ook volgen met behulp van de knooppuntenlijst.

Via deze route galoppeer ik met 25 kilometer per uur richting Kasteel Hoensbroek. Onderweg geniet ik van het groene landschap en tot mijn vreugde is het wat opgeklaard. Bij het kasteel aangekomen, leg ik mijn ros met een ketting vast aan een hek en betreed ik een van de mooiste kastelen van Nederland.
3. Kasteel Hoensbroek, een van de mooiste kastelen van Nederland
Wat een toeval, vanwege een familiefeest ben ik hier een week geleden ook geweest. Vandaag struin ik op eigen houtje rond door de meer dan 40 authentiek ingerichte kamers. Bij de kassa heb ik een sleutel mee gekregen om de versleutelde verhalen te horen. Dat is een nieuwe multimediale tour die de geschiedenis in dit slot tot leven laat komen.

Bij de rondleiding vorige week, maakte de donkere kerker veel indruk op me. Dus daar wil ik zeker nog een keer heen. Wat ik niet wist, is dat je in dezelfde donjon helemaal naar boven kunt klimmen. Via smalle trapjes (gelukkig met stoplichten) klauter ik omhoog, tree voor tree. En eenmaal boven heb ik een prachtig uitzicht op het kasteel en de slotgracht.

Kotsgat
Ik loop weer voorzichtig naar beneden en verken het kasteel verder. Vandaag besteed ik mijn aandacht aan de ruimtes waar ik nog niet ben geweest. Vooral het verhaal van het ‘achterkamertje’ waar een bisschop zich verstopte voor de Franse soldaten is erg bijzonder.

Natuurlijk kan ik het niet laten om in de eetzaal nog een keer naar het ‘kotsgat’ te gaan kijken. Bezoekers van een middeleeuwse dis konden niet eerder van tafel af, voordat alles opgegeten was. Dus af en toe even een vingertje in de keel bij het ‘kotsgat’ en weer vrolijk verder schransen. Best wel bizar en onsmakelijk.

Kasteel Hoensbroek is inderdaad een van de mooiste kastelen van Nederland die ik ken. Dat komt vooral omdat het zeer goed onderhouden is en je een idee krijgt van de inrichting uit vroegere tijden. De multimediale tour is zeker een verrijking, maar de poppen in diverse ruimtes zijn wat mij betreft wel aan modernisering toe. Ik hoop dat de ‘blauwe dame’ me deze kritische noot vergeeft. Zij was ooit een van de belangrijkste bewoners en laat zich naar verluidt nog heel af en toe zien…

4. Kasteel TerWorm: dineren en overnachten in een echt kasteel
Mijn stalen ros begint al licht te steigeren als ik weer bij hem aankom en nadat ik hem heb losgemaakt en op mijn zadel ben geklommen, ga ik in een rustige draf terug richting Heerlen. Mijn laatste bestemming voor vandaag is Kasteel TerWorm. Daar zal ik in gepaste stijl dineren en overnachten.

Kasteel TerWorm is een exclusief kasteelhotel van de Van der Valk-keten. Wat een bijzondere plek om te mogen overnachten! Het bestaat uit een hoofdgebouw dat via een klein bruggetje bereikbaar is.

Er is ook een grote binnenplaats met een aantal bijgebouwen. Een deel bestaat nog uit de oorspronkelijke muren.

Mijn kamer bevindt zich in een van die bijgebouwen en ik kijk uit op de slotgracht. In mijn kamer zie ik de oude balken over het plafond lopen.

Nadat ik op mijn kamer een uurtje ben bijgekomen van alle middeleeuwse avonturen van vandaag, begeef ik me naar het kasteel.

Het is gelukkig aangenaam weer gebleven en ik vraag of ik buiten mag dineren. Dat is geen enkel probleem en niet veel later zit ik te genieten van een heerlijke maaltijd op een van de mooiste terrassen van Zuid-Limburg met uitzicht op de slotgracht.

Slapen als een hobbit
Na het eten maak ik nog een korte wandeling in de omgeving van het kasteel en ontdek de mooie Rococotuinen aan de voorkant van het kasteel. Met een heuse Oranjerie.

Maar ik moet zeggen, die middeleeuwen zijn me niet in de koude kleren gaan zitten, ik ben moe van alle avonturen. Ik trek me terug in mijn kamer en tot mijn grote vreugde is er een Lord of the Rings-film op televisie, met veel ridders, orks en kastelen. En daarbij val ik als een hobbit in een diepe slaap.
5. Middeleeuwse avonturen in Voerendaal

Na een heerlijk ontbijt in de prachtige eetzaal van het kasteel ga ik weer op pad. Het is gelukkig nog droog als ik in Voerendaal begin aan mijn wandeltocht. Ik heb mijn stalen ros gestald bij het station waar ik kennis maak met de Dame van Voerendaal (vernoemd naar een stenen kop van een Romeinse dame, gevonden in Voerendaal).

Hier vandaan kan ik twee rondjes lopen: het Roversrondje en het Ridderrondje. Langs deze routes ligt wederom een aantal kastelen. Deze zijn echter niet toegankelijk voor publiek. Het Roversrondje is een leuke wandeling door landelijk gebied ten noorden van de spoorlijn. Onderweg kan ik niet alle kastelen goed zien door de stevige begroeiing, maar dat mag de pret niet drukken. Af en toe loop ik door de pratsj, zoals de Limburgers modder noemen. Ik hoor de vogels zingen, zie koeien met jonge kalfjes en iets verderop bij een moeras hoor ik een flink aantal kikkers kwaken. Hoeveel prinsen of ridders zouden daar wel niet tussen zitten?

Een paar keer loop ik een klein stukje verkeerd, maar hier in deze omgeving vind ik dat niet erg. Na ruim een uur sta ik weer bij de Dame en begin na een korte pauze aan het Ridderrondje. Ik passeer het mooie kasteel Cortenbach en loop daarna door de bebouwing van Voerendaal.

Dan begint het opnieuw zachtjes te regenen. Na een half uurtje vind ik het wel genoeg, ik breek mijn wandeling af en trakteer mezelf op een cappuccino in een lokaal koffietentje. Het zijn allebei aardige wandelingen waarbij ik zelf een voorkeur geef aan het Roversrondje. De wandelroute is geschikt voor jong en oud, in totaal circa 8,4 kilometer en voor €2,65 verkrijgbaar bij de Visitor Centers van Visit Zuid-Limburg.
6. Abdij Rolduc
Het regent nog niet hard, maar de voorspellingen voor de middag zien er niet goed uit. Ik besluit de wandeling niet af te maken en alvast richting Abdij Rolduc in Kerkrade te rijden. De route gaat via Heerlen en natuurlijk kan ik het niet laten om onderweg nog wat street art te bekijken. Het is een aardig stukje galopperen, maar gelukkig heb ik een elektrische ros onder mijn billen.

Aangekomen bij Rolduc besluit ik eerst in de brasserie te lunchen.

Ik ben hier al eens eerder geweest. Zo´n twee jaar geleden heb ik hier samen met mevrouw Vakantaseren overnacht voordat we begonnen aan de Dutch Mountain Trail, een onvergetelijke meerdaagse wandeling door het Limburgs heuvellandschap. Rond 2 uur meld ik me bij de receptie waar gids Catharina al op me staat te wachten. Zij zal me een rondleiding geven door de abdij.

Abdij Rolduc al gesticht in 1104
Na een korte kennismaking gaan we samen op pad. Catharina zal de rondleiding doen die voor iedereen toegankelijk is (wel vooraf reserveren). We beginnen bij de kerk. Abdij Rolduc werd al gesticht in 1104 en is de plek waar de Augustijner Koorheren zich vestigden. De crypte die in 1108 werd gewijd, behoort tot de oudste van Nederland. Als je de trappen afdaalt naar de crypte is het alsof je teruggaat in de tijd. Hier komen de middeleeuwen helemaal tot leven.

De kerk is ook van een bijzondere schoonheid. Wat we nu zien is vooral het resultaat van de beroemde Roermondse architect Pierre Cuypers (bekend van het Centraal Station in Amsterdam). Rond 1900 vroeg hij kanunnik Goebels om het interieur te voorzien van wand- en gewelfschilderingen. En het resultaat mag er zijn! Je kijkt hier je ogen uit. Bijzonder is ook de lichtinval in de kerk. Alleen al de kerk en de crypte zijn een bezoek aan Rolduc meer dan waard. Maar je kunt hier alleen naar binnen tijdens een rondleiding.

Rococobibliotheek
Catharina heeft nog meer in petto voor me. We wandelen door de abdijgangen en gaan een trap op. Dezelfde trap die ik twee jaar geleden op moest naar onze slaapzaal. Dit keer nemen we een andere afslag en komen we uit bij de Rococobibliotheek. Een prachtige zaal in barokke stijl met enorm veel oude boeken. Boudewijn Büch zou hier helemaal gek worden van opwinding. Wat een schoonheid. Omdat Rolduc een seminarie (opleidingsinstituut voor priesters) is, vormen boeken natuurlijk een belangrijk onderdeel van de inventaris.

De laatste ruimte waar we naar toe gaan, is de Bisschopszaal.

Dit is de plaats waar de bisschoppen, toen ze hier nog zetelden, hun woonvertrekken hadden. Deze kamer is prachtig bewaard gebleven en je ziet er een aantal portretten van voormalige bewoners. Een daarvan lijkt daar overigens niet zo heel gelukkig te zijn om vereeuwigd te worden op doek.

Via een klein museum lopen we weer terug richting de receptie. De rondleiding zit erop. Die anderhalf uur zijn voorbij gevlogen. Ik moet zeggen dat dit een erg indrukwekkende finale is van mijn middeleeuwse avonturen. Als je naar Abdij Rolduc gaat, kan ik je deze rondleiding van harte aanbevelen.
Ruïne van Kasteel Eyckholt
Aangezien mijn bagage nog in Kasteel TerWorm staat, moet ik hetzelfde stuk helemaal terug rijden. Het heeft tijdens de rondleiding flink geregend, maar inmiddels is het weer opgeklaard. Op de kaart van de Kastelenroute zie ik dat er vlakbij TerWorm nog een oude ruïne staat. Dat zal mijn allerlaatste stop worden voordat ik weer naar huis ga.

Na een klein uurtje fietsen, vind ik verscholen in het bos, de ruïne van Kasteel Eickholt. Dit is een ruïne zoals het hoort. Ik loop erheen en fantaseer nog een allerlaatste keer over ridders en rovers. In deze twee dagen heb ik hier in Parkstad Limburg mooie middeleeuwse avonturen meegemaakt. Het is helaas weer tijd om terug te keren naar de 21e eeuw. Gelukkig hebben we de verhalen nog.
Samenwerking
Ik was in Parkstad Limburg op uitnodiging van Visit Zuid-Limburg. Een speciaal woord van dank voor de mensen die me hebben geholpen. Zoals Francien bij Visit Zuid-limburg Experience Heerlen-Parkstad, gids Rudi die me wegwijs heeft gemaakt in de Schelmentoren (meer informatie over Heerlen vind je ook op zijn website Heerlen Totaal en zijn app) en gids Catharine die me tijdens haar rondleiding heeft meegenomen in haar passie voor Abdij Rolduc. In dit artikel staat een affiliate link. De eindredactie was in handen van Astrid van Unen van U-producties.