Begin negentiende eeuw komt de sociaal bewogen generaal Johannes van den Bosch met een ambitieus plan om de armoede in de grote steden te bestrijden en hij start met de Maatschappij der Weldadigheid. Deze Maatschappij sticht zeven landbouwkoloniën, vijf in de woeste veengebieden van Overijssel en Drenthe en twee in België. In de vrije koloniën kunnen arme stedelingen een huisje en een lapje grond of werk krijgen. Frederiksoord is de allereerste proefkolonie van de generaal. Kinderen gaan er naar school en er is een eigen ziekenfonds. Er komen kerken, winkels en zelfs rustoorden.
Voor dit artikel reis ik af naar Drenthe en ontdek waarom de Proefkolonie in Frederiksoord naar meer smaakt.
Pioniershuisje in Frederiksoord
Het idee om naar Frederiksoord te gaan, is eigenlijk al een tijdje terug ontstaan. De makers van Tiny Tralaluna, een origineel tiny house on wheels op natuurkampeerterrein de Vosscheheugte, hebben een tijd geleden een nieuw tiny house gebouwd: het Pioniershuisje. Het staat bij de Fruithof, een boomgaard in Proefkolonie Frederiksoord. Vanwege mijn grote interesse in het verhaal van de Koloniën van Weldadigheid, lijkt het me boeiend om hier een keer naar toe te gaan en er dan een paar nachten te blijven. In november 2023 is het zo ver.
Gelukkig branden er binnen een paar lampen als mevrouw Vakantaseren en ik ’s avonds aankomen, want het is in het pikkedonker wel even zoeken naar het pioniershuisje aan de andere kant van het natte weiland. De vloerverwarming is gelukkig al aangezet en snel ontsteek ik de houtkachel. Dit is net als Tiny Tralaluna weer een pareltje.
Helemaal gebouwd van gerecycled materiaal. Met mooie details, een knusse inrichting en een heerlijke hangstoel. Ik warm een pan met linzensoep op en we wanen ons meteen echte pioniers.
Geïnspireerd op de kolonistenwoningen
De volgende ochtend ontmoeten we Janneke, de beheerder en mede-bedenker van dit pioniershuisje. Het ontwerp is geïnspireerd op de vroegere kolonistenwoningen. De ronde bovenramen bijvoorbeeld komen daar zelfs vandaan.
En net als bij die woningen, is er buiten een aparte toilet en douche. Ze vertelt met veel enthousiasme over dit unieke project. Het tiny house heeft een heerlijk vrij uitzicht en ligt in een klein bossage aan de rand van een fruitboomgaard. Hier heb je van niemand last. En andersom. Een paar honderd meter verder, aan de andere kant van het weiland, ligt het Museum de Proefkolonie. Na het ontbijt gaan we daar heen.
Museum de Proefkolonie, het verhaal van een UNESCO Werelderfgoed
Een paar jaar terug zijn de Koloniën van Weldadigheid uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed. Terecht, want de Koloniën zijn een belangrijk en onderbelicht onderdeel van onze geschiedenis. In Museum de Proefkolonie beleef je het verhaal van de kolonisten en reis je terug naar 1818, het jaar dat de eerste kolonistengezinnen in de Proefkolonie arriveren. Je volgt het verhaal van 5 pioniersgezinnen die vanuit Holland naar het ‘Wilde Oosten’ verhuizen om daar een nieuw leven op te bouwen en proberen zich uit de armoede te ontworstelen.
In de eerste twee zalen van het museum ervaren we aan de hand van korte films het leven in de stad in de vroege negentiende eeuw en wordt het verhaal van de oprichting van de Maatschappij der Weldadigheid verteld. Daarna volgen we dus het verhaal van die 5 gezinnen. Eén gezin komt, net als wij, uit Leiden. Ik probeer me voor te stellen hoe het is om alles achter je te laten en je met je gezin in het ongewisse te storten.
In de laatste ruimte ervaren we van alles over het dagelijks leven in de Proefkolonie. Het is een informatieve, interessante en interactieve belevenis. Op het eind leren we hoe het deze en andere pioniers uiteindelijk is vergaan.
Ik ervaar dit Museum als een ideaal vertrekpunt voor een bezoek aan de Koloniën in het algemeen en Frederiksoord in het bijzonder. Hier maken we in een notendorp kennis met het boeiende verhaal van de Koloniën van Weldadigheid.
Proef de herfst in Frederiksoord
Na ons museumbezoek hebben we trek. In het Grand Café bij het museum genieten we van een smakelijke lunch. Ik kies voor een flinke uitsmijter met spek, wat mij betreft echt een kolonistenmaaltje. Van de mensen bij de museumkassa hebben we een wandelkaart mee gekregen om het ‘buitenmuseum’ te verkennen. We kiezen voor de Sterrenbosroute, een ontdekkingstocht van 3 kilometer langs bijzondere historische locaties van de Proefkolonie.
Met behulp van een code die we hebben ontvangen, bezoeken we een origineel koloniehuisje, niet heel veel groter dan ons ‘eigen’ Pioniershuisje. En hier woonden dan hele gezinnen! Ik weet zeker dat wij niet zullen passen in die bedstee. Gelukkig is de slaapruimte in ons tiny house iets minder tiny dan hier.
Daarna lopen we door een prachtig herfstbos. We hebben echt geluk want het is de eerste zonnige dag in tijden. Dit is het zogenaamde Sterrenbos, vernoemd naar het ontwerp waarbij allerlei paden als stralen in het midden samenkomen. Het is zalig om na een lange regenachtige periode weer eens de zon op je gezicht te voelen. We passeren Huis Westerbeek, het landhuis waar de directeuren van de Maatschappij woonden en waar nog steeds de Stichting Maatschappij der Weldadigheid kantoor houdt.
School voor de koloniekinderen
Al vele jaren voor de invoering van de leerplicht gaan de koloniekinderen naar school. Op het terrein van de tuinbouwschool tegenover Huis Westerbeek, staat een replica van de toenmalige basisschool. De Maatschappij is haar tijd ver vooruit door zoveel belang te hechten aan onderwijs. Iets wat in de rest van Nederland nog lang op zich zal laten wachten. We passeren nog een paar prachtige monumenten: het Logement en het voormalige postkantoor. Het Logement is nu een hotel en restaurant (de Gasterij), maar was destijds de woning van generaal Johannes van den Bosch. Een mooie plek om vanavond te gaan eten. Ook in het prachtige oude postkantoor zit nu een restaurant trouwens.
Museum voor Valse Kunst
Een andere reden om naar Frederiksoord te willen afreizen, is het Museum voor Valse Kunst in het buurdorp Vledder. Ik heb hierover onlangs gelezen in het nieuwste boek van Jeroen Windmeijer en wil het graag bezoeken nu we hier toch in de buurt zijn.
Onze dochter, die hier in de buurt woont, zal ons daarbij vergezellen. Haar bus komt precies op hetzelfde moment aan in Vledder als wij. Het museum is vandaag gesloten, maar ik heb vooraf een afspraak gemaakt voor een bezoek. We worden hartelijk ontvangen door conservator René en Erna. Erna heeft dit museum ruim 25 jaar geleden samen met haar, inmiddels overleden, man Henk opgericht.
Het is een mooi staaltje omdenken. Erna vertelt ons hoe het idee is ontstaan. Zij en haar man Henk waren grote kunstliefhebbers en kochten regelmatig schilderijen en glaskunst. Af en toe zat daar tot hun grote verdriet ook een vervalsing tussen. Omdat al die kunst niet meer in hun huis paste, gingen ze op zoek naar een locatie waar wel ruimte genoeg was. Hun oog viel op het voormalige raadhuis van Vledder. In eerste instantie als een ‘gewoon’ museum bedoeld.
In een achteraf hoekje hingen ze ook de vervalste kunstwerken op, zoals hun eerste fake ‘Matisse’. De pers benadrukte echter deze vervalsingen in een artikel en noemde het ironisch het ‘Museum voor Valse Kunst’. En zo was een nieuw concept geboren!
Meestervervalser Han van Meegeren
We krijgen een uitgebreide rondleiding van René en Erna. Met veel enthousiasme tonen ze ons de collectie van Drentse schilderijen en bijzonder mooie glaskunst. We zien ook een valse piano en een schilderij met een valse hond. Het is echt wel een museum met een knipoog. En dan komen we in een zaal waar René ons het verhaal vertelt waar ik eigenlijk voor ben gekomen. Over meestervervalser Han van Meegeren die rond de Tweede Wereldoorlog een zogenaamde Vermeer maakte en deze voor veel geld verkocht aan Museum Boymans van Beuningen. Tijdens de oorlog verkocht hij er zelfs een aan SS-er Herman Goering.
Het is een intrigerend verhaal en we hangen aan zijn lippen. Ik ken het plot al uit het boek van Jeroen Windmeijer, maar ik zie dat mevrouw en dochter Vakantaseren er ook van genieten. René blijkt trouwens eveneens een rol te hebben in dat boek, al heet hij daar Renske. Grappig detail is dat er hier ook een vervalste Van Meegeren blijkt te hangen!
De verhalen en anekdotes van René en Erna zijn zeer onderhoudend en informatief. Als je dit museum bezoekt, zou ik je ook echt aanraden om mee te gaan met een van hun rondleidingen.
Terug naar het Pioniershuisje
Na het museumbezoek fietsen we terug naar Frederiksoord, onze dochter achterop. We steken het weiland over (tip: laarzen mee) en laten haar het Pioniershuisje zien. Ik steek de houtkachel weer aan. Dit tiny house is eigenlijk bestemd voor twee personen, maar voor een avondje zal het vast wel lukken met zijn drieën. Al zal een van ons op een matje op de grond moeten slapen.
Na anderhalf uur chillen, krijgen we trek en lopen we naar het Logement waar we vanavond weldadig gaan eten. Het is maar goed dat we hebben gereserveerd want de eetzaal zit nagenoeg vol. Terwijl ik de menukaart bestudeer, bestel ik alvast een Zware Jongen. Dat is een tripel bier dat bij brouwerij Maallust in Veenhuizen, een van de onvrije koloniën in de buurt, is gebrouwen. Ik probeer altijd graag de lokale streekgerechten (lees bier) uit.
Het wordt een gezellige maaltijd en het eten smaakt ons prima. Ik vind het een passende afsluiting van deze interessante en leuke dag in Frederiksoord om te eten in de voormalige woning van de generaal die aan de wieg heeft gestaan van deze bijzondere proefkolonie.
Na de maaltijd staat Janneke (de beheerder van ons Pioniershuisje die hier ook in de keuken werkt) ineens aan onze tafel en we zetten ons gesprek van die ochtend voort. Leuk om haar nog een keer te zien voor ons vertrek.
Wie gaat er op het matje?
Als de eetzaal nagenoeg leeg is, wordt het tijd om terug te gaan. We wandelen naar ons tiny house en stoken de houtkachel nog een keer op. Wie mag er dit keer in de hangstoel? Gezellig kletsend, drinken we de cider op die Janneke voor ons in de koelkast heeft gezet. En dan is het zover, bedtijd. Maar wie gaat er nu op het matje? Ik offer me op en een kwartier later is het stil geworden. Heel stil. Halverwege de nacht heb ik wel een beetje spijt dat ik mijn plaats in bed aan mijn dochter heb aangeboden, maar ik vind het wel erg gezellig dat ze er is.
De volgende ochtend doen we het rustig aan. Het is weer regenachtig geworden en de wandeling die we willen doen, laten we daarom maar zitten. Op ons gemak ontbijten we en daarna is het tijd om in te pakken.
We hebben echt genoten van dit heerlijke en cultuur-historisch interessante verblijf. Het is echt een knusse plek. Ik kan me voorstellen dat het met goed weer ook aangenaam toeven is, buiten bij een kampvuurtje onder de sterrenhemel. Een paar dagen pionieren in proefkolonie Frederiksoord smaakt echt naar meer.
Overnachten in Frederiksoord
Het Pioniershuisje in Frederiksoord is een perfecte get away voor 2 personen. Romantisch en tegelijk een beetje pionieren. Hou er rekening mee dat de toilet en douche zich in een aparte ruimte op een paar meter van dit tiny house bevinden. Dat heeft ook echt zijn charme.
Er is vloerverwarming en een houtkachel, dus kou hoef je niet te lijden. ’s Nachts is het hier echt stil en als het helder is , kun je de sterren zien door het speciale raam boven het bed. Het Pioniershuisje is te boeken via de site van Tiny Tralaluna.
Als het Pioniershuisje al bezet is of je bent met een iets grotere groep, dan zijn er tal van andere leuke natuurhuisjes in Frederiksoord en omgeving. Gezien het interessante aanbod van natuur en cultuurhistorie in Frederiksoord en omstreken, zou ik je zeker aanbevelen hier minimaal een verblijf van 2 nachten te plannen.
Samenwerking
Voor dit artikel ben ik een samenwerking aangegaan met Tiny Tralaluna en Museum de Proefkolonie. Alle foto’s in dit artikel heb ik zelf gemaakt. De eindredactie was in handen van Astrid van Unen van U-producties.
